Wie is de baas?

Wie is de baas, wie bepalen uiteindelijk hoe en in welke richting onze kinderen zich ontwikkelen?

Volgens de laatste berichten moeten onze kinderen klaargestoomd worden voor de arbeidsmarkt. Vanaf de eerste groep van de basisschool moeten ze Engels leren en vooral digitale vaardigheden. Dat kinderen vaardig worden in het gebruiken en hanteren van de sociale media met bijbehorende apparatuur lijkt mij vanzelfsprekend. Maar dat gaat meestal spelenderwijs. Nee, ze moeten ook leren programmeren en aan het bord hangt wat een algoritme is. Namelijk een set instructies, die je uit moet voeren om een bepaald resultaat te bereiken. Dat is computertaal en dat stimuleert het logisch denken. Ik herinner mij de filosoof, die een prima idee “om kinderen met elkaar in een dialogisch gesprek meningen en ideeën te laten uitwisselen” verving door het leren argumenteren. Ook dat is volgens vaste regels een gesprek voeren. Het is niet het in een kringgesprek uitwisselen van verhalen en persoonlijke ervaringen. Waar is de magie, de verbeeldingskracht, die het kind nodig heeft om binnen een complexe samenleving staande te blijven en een eigen weg te volgen, gebleven? De maatschappij vraagt blijkbaar om kinderen, die volgens door haar bepaalde algoritmen de prestaties leveren waar die maatschappij behoefte aanheeft. Niet alleen de kinderen, maar ook de ouders moeten voldoen aan de eisen, die een op prestaties gerichte maatschappij van hen vraagt. Er zijn echter geen instructies of logische argumenten voor een bevredigend leven. Het is risico’s nemen en vallen en opstaan.

De ouders gaan te gemakkelijk in dat eisende en prestatiegerichte stramien mee. Natuurlijk, zou ik haast zeggen, eisen zij dus ook prestaties van hun kind. Moeten kinderen voldoen aan hun verwachtingen. Het kind mag niet uit de boot vallen want dan heeft dat kind een probleem en wordt gediagnosticeerd.

Ik citeer Jeffrey Wijnberg, die in zijn column in de Telegraaf van maandag vijf oktober het volgende schrijft:

“Kinderen van nu zouden zo verwend zijn dat zij bij een onvoldoende op school al psychologische behandeling behoeven. Wie dit beweert, heeft het zelf niet op een rijtje. Want het zijn de ouders van nu die verwend zijn; zo verwend dat zij bij elke tegenslag van hun kind volledig op tilt slaan”.

En dan volgt een Korczakiaanse uitspraak:”Kinderen zijn van nature namelijk veerkrachtig; na een val en een flinke huilpartij pakken ze de draad van het leven weer gemakkelijk op”. Tenslotte eindigt hij met “Een verrot, verwend kind bestaat niet; alleen bij de gratie van een ouder die zelf het rechte spoor bijster is.”

Korczak zegt: een kind heeft het recht te zijn zoals het is. Het kind heeft recht op respect, om zich te ontwikkelen, om te leven en verdriet te hebben, om risico’s te nemen en fouten te maken. Laten we dus het bedrieglijke verlangen naar perfecte kinderen afzweren.

Maar wat doen wij? In een samenleving, die de economie en het consumentisme centraal stelt. Waar alles moet wijken in het belang van de groei. Waar  kansen  benut moeten worden om te groeien, om wereldwijd bij de besten te behoren, om steeds meer te produceren. In zo’n samenleving raken we het spoor bijster en verliezen het belang van het kind uit het oog. We degraderen het tot product. En dus zijn verwende eisende ouders en prestatiegerichte politici de baas.

Wie zouden er dan de baas moeten zijn? Korczak heeft daar wel een antwoord op. Volgens Korczak is het belangrijk als ouders ook van hun kinderen leren en met name oog hebben voor het eigene waarmee het kind op de wereld komt. Het is belangrijk een omgeving te creëren waar het kind binnen bepaalde grenzen - natuurlijk is het van belang dat ouders zorg dragen voor orde en veiligheid - zeggenschap heeft over het creëren van een eigen wereld. Op basis van eigen verwachtingen de specifieke vaardigheden en mogelijkheden waarover hij of zij beschikt kan ontwikkelen. Ouders en opvoeders moeten met het kind samenwerken en hem of haar als mondig mens respecteren.

Helaas ontkomt niemand  aan het economisch groeiscenario dat ten grondslag ligt aan onze maatschappij. Het is roeien met de riemen, die we hebben, en dweilen met de kraan open.

Desondanks is er hoop. Het hier geciteerde citaat gaf de eeuwig met zichzelf worstelende en miskende Vincent van Gogh hoop en vertrouwen.

Ze probeerde hoop en vertrouwen te hebben, al was het moeilijk te geloven dat de toekomst iets anders zou brengen dan de oogst van het zaad dat ze voor haar ogen had zien zaaien. Maar er is altijd zaad dat stilletjes en ongezien wordt gezaaid, en overal komen prachtige bloemen op buiten onze plannen en werkzaamheden om. We maaien wat we zaaien, maar de Natuur heeft meer liefde en bovendien gerechtigheid, en geeft ons schaduw, bloesem en vruchten die niet aan onze plannen ontspruiten.(Uit Eliots Scenes of Clerical Life in De Biografie Vincent van Gogh)

Jan van der Born